نگاهی به شرایط نگهداری خانه زینت الملک در شیراز - تفطن

سیاوش آریا با انتشار تصاویری از خانه زینت الملک که به تازگی محل فیلمبرداری یکی از سریالها نیز بوده، اظهار کرد: این خانه در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از در شیخ و در ضلع غربی باغ موزه نارنجستان قوام جای دارد و از آن خاندان قوام الملک بوده و به سبب سکونت بانو زینت الملک یا زینت الملوک قوامی که دختر قوام الملک چهارم (حبیب خان قوام الملک) و زنی نیک اندیش و نیکوکار بوده، به خانه زینت الملک نامدار شده است. این خانه با زیربنایی برابر با 2768 مترمربع و مساحتی برابر با 3290 مترمربع از بناهای برجای مانده از دوره قاجاریه است. ساخت این خانه در سال 1290 قمری از سوی علی محمدخان قوام الملک دوم شروع شد و در سال 1302 قمری از سوی محمدرضا خان قوام الملک سوم به سرانجام رسید. خانه زینت الملک در تاریخ 1352 خورشیدی با شماره 938 به ثبت ملی رسید.

این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی با اشاره به تزئینات قاجاری این خانه، گچ بری ها و آینه کاری ها گفت: با وجود همه زیبایی های این خانه تاریخی و ملی، شرایط نگهداری و حفاظتی آن بسیار اندوه بار است؛ بیشتر سنگ ازاره دیوارهای بنا بویژه در بخش زیرزمینی که به موزه مشاهیر فارس تبدیل شده، شکسته و یا ورآمده و جدا شده و در حال فرو ریختن است و نیازمند فوری بازسازی است. این در حالی است که اردیبهشت سال جاری با ارسال عکسهایی از شرایط این خانه به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس، رسیدگی در هماهنگی با مدیریت مربوطه را خواهان شده بودم.

او اضافه نمود: خانه زینت الملک از سال 1373 خورشیدی در اختیار بنیاد فارس شناسی است و زیر نظر این نهاد اداره می گردد و بنیاد فارس شناسی متولی بنا به شمار می آید و باید با هماهنگی میراث فرهنگی و زیر نظر کارشناسان این اداره، کارهای بازسازیی را انجام دهد، ولی در اصل داستان و بی تفاوتی و نبود نظارتها فرق چندانی ایجاد نمی نماید.

آریا درباره تخریب های قابل مشاهده در این بنا گفت: در تالار اصلی یا بخش شاه نشین بنا که شاهکار آینه کاری های دوره قاجاریه در شیراز است، بخشی از یک آینه کاری روی دیوار بنا شکسته و ترک خورده است و با کشیدن پلاستیک روی آن با بدترین روش کوشیده اند که آن را به گمان خود حفظ نمایند. افزون بر این، بخش هایی از گچ بری های بنا، سقف های چوبی اتاق ها که با نقاشی های بسیار ویژه و زیبایی تزئین شده است، به سبب گذشت زمان، فرسودگی مصالح، عوامل محیطی و رسیدگی نکردن متولیان مربوطه آسیب دیده و در حال فرو ریختن است و نیازمند بازسازی های اصولی و فوری است.

او ادامه داد: ترک در دیواره های خانه بر اثر گذشت زمان و فرسودگی مصالح بیداد می نماید و در بخش ورودی کوچه ای که به این بنای ملی می رسد و از چندین سال گذشته وجود داشته، نمایان است. پایه ستون های گچی تاریخی بسیار فرسوده شده و آسیب دیده و نیازمند بازسازی فوری و اساسی است. در بیشتر اتاق های بنا گچ بری ها، کاشی ها و سقف های چوبی بر اثر گذشت زمان و فرسودگی آسیب جدی دیده و به بحران نزدیک شده و باید هرچه زودتر مسئولان کارهای بازسازیی را در آن شروع نمایند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی یادآور شد: بر پایه قانون، بناهای تاریخی که در اِختیار دیگر نهادها و ارگان های دولتی است باید با بودجه همان نهاد و زیر نظر میراث فرهنگی و با ارائه طرح و تصویب آن در شورای فنی میراث فرهنگی استان اجرا گردد. به سخنی روشن تر، هزینه های نگهداری و حفاظت و بازسازی بناهای تاریخی بر دوش میراث فرهنگی نیست و متولی آن باید هزینه های نگهداری و حفاظت را پرداخت کند.

او بعلاوه گفت: در بخش زیرزمینی خانه زینت الملک که بیش از یک دهه است به موزه مشاهیر فارس تبدیل شده و در آن تندیس های بسیار ارزشمندی از نام آوران این سرزمین نگهداری می گردد، راهنمایان و کارشناسان موزه داری افزون بر آگاهی رسانی به بازدید نمایندگان و گردشگران به حفاظت و نگهداری از تندیس ها سرگرم بوده و به گفته ای سفیران فرهنگی موزه به شمار می آمدند، اما در دو سه سال گذشته ظاهرا در پی تصمیم شخصی مدیریت مجموعه، از راهنمایان و کارشناسان موزه داری در بخش بلیت فروشی مجموعه بهره برده می گردد و درون موزه خالی از کارشناس و راهنما است و دنباله داستان روشن است و رخدادهای ناگواری که گریبانگیر این مجموعه خواهد شد.

این فعال میراث فرهنگی به واگذاری غیراصولی بخش هایی از این خانه و کاربری های نادرست آن اشاره نمود و اضافه نمود: واگذاری اتاق های بناهای تاریخی به بخش خصوصی و تبدیل آنها به فروشگاه های مواد خوراکی همچون بستنی ، مسقطی و شیرینی و رستوران و بویژه عکاسی روندی نادرست است و باید برچیده گردد. بعلاوه گردشگری که بلیت ورودی را می خرد، حق دارد از همه بخشهای ممکن مجموعه بازدید کند تا به ارزش بنا پی برده و با هنر دوره قاجاریه آشنا گردد، ولی با واگذاری اتاق های نفیس راه را برای بازدید گردشگران بسته ایم و آنها را از حق طبیعی محروم نموده ایم.

آریا تاکید نمود: دادن کاربری های غیرمرتبط و غیرفرهنگی به بناهای تاریخی سبب خدشه دار شدن شان و منزلت آنها خواهد شد و هویت بناها را زیر پرسش می برد. باید دانست هرگونه کاربری ناهمگون در بناهای تاریخی ممنوع است و در مواردی تخلف به شمار می آید.