حکیم نظامی نقطه عطف در داستان پردازی ادبیات فارسی است - تفطن

سعید حسامپور، استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در این نشست با اشاره به اهمیت نظامی در شعر و تاریخ ادب فارسی، گفت: با تعمق بر گذشته زبان و ادبیات فارسی، بی تردید نام نظامی درخشش ویژه ای دارد. آثار نظامی نقطه عطف در داستان پردازی ادبیات فارسی است.

تجلی عشق عرفانی در لیلی و مجنون نظامی

حسام پور در ادامه به آنالیز چند اثر نظامی پرداخت و با اشاره به اینکه نظامی داستان لیلی و مجنون را به هنرمندانه ترین شکل بازآفرینی نموده است، گفت: لیلی و مجنون در اصل، داستان عربی است؛ روایت هایی از این داستان بریده و پراکنده در کتاب های عربی موجود است و به این شکل پیوسته در ادبیات عربی وجود ندارد. نظامی این روایت ها را ساخته و پرداخته نموده و با قدرت بی بدیل خود در داستان پردازی به آن شکل داده است.

وی با بیان اینکه نظامی در بازآفرینی لیلی و مجنون، تغییرات اساسی ایجاد نموده است، گفت: نظامی با تغییر بخش هایی از داستان، سعی نموده حال و هوای ایرانی به این داستان ببخشد و از این طریق فضای خشنونت بار داستان را تغییر داده است. کار ویژه دیگر نظامی در لیلی و مجنون این است که نظامی مکان هایی که این داستان رخ می دهد را شبیه طبیعت ایران تصویر می نماید. صحنه پردازی و استفاده زیبا از مکان هایی که در اثر خلق می نماید حال و هوای تازه ای به اثر می دهد.

مدیر مرکز مطالعات ادبیات کودک اضافه نمود: شیوه بیان و داستان پردازی نظامی، قدرت فوق العاده به بحران و کشمکش داستانی می دهد. نظامی پیرنگ خاصی برای شخصیت مجنون ریخته؛ زیرا می خواهد با خلق شخصیت او درباره عشق آرمانی صحبت کند. عشقی که منیت کش و تعلق کش است. اگر قرار باشد با معیار عشق ناب عرفانی از نگاه نظامی آشنا شویم باید لیلی و مجنون را بخوانیم. نظامی در داستان خسرو و شیرین هم مقوله عشق را مطرح نموده اما نه از این دست عشق.

حسامپور با تصریح اینکه هنرمندی ویژه نظامی روایت های پراکنده عربی را به داستان ماندگار تبدیل نموده است، تاکید نمود: شیوه کار نظامی نوآوری است و در داستان ها پیوستگی خاصی را می آفریند. اهمیت این کتاب در این است که لیلی و مجنون نظامی بعدها به قلم ادیبان ترک به زبان ترکی ترجمه شد و سپس اعراب، نسخه ترکی این کتاب را به عربی ترجمه کردند و در حقیقت داستان نظامی منبع ادبیات عرب شده است.

خسرو شیرین، نشانگر شخصیت زن آرمانی نظامی است

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در ادامه با اشاره به کتاب خسرو و شیرین گفت: نظامی این کتاب را نیز از داستان های پراکنده ایرانی پرداخته است. شیرینی داستان به این است که نظامی، همزمان خرده روایت های ایرانی را همانند داستان های شیرین و فرهاد، فرهاد کوه کن، ماجراهای خسروپرویز و کنیز ارمنی او را جمع نموده و با کنار هم قرار دادن آن ها داستانی خارق العاده خلق نموده است. در حقیقت هیچ کدام از داستان های موجود به شکلی که در کتاب نظامی می بینیم، نبوده است و نظامی در این کتاب آنچه خودش می خواسته را خلق نموده است.

حسامپور اضافه نمود: نظامی در خسرو و شیرین، بیش از به تصویر کشیدن چهره خسرو پادشاه ایرانی، در کوشش برای ترسیم تصویر آرمانی از یک زن است. به بیان دیگر، با خلق شخصیت یک پادشاه قدرتمند و قرار دادن او مقابل شخصیت شیرین، به ترسیم شخصیت شیرین پرداخته است؛ زنی پاکدامن و قدرتمند که حتی رفتارهای ناجوانمردانه خسرو هم نتوانست او را از قواعد خود خارج کند.

وی گفت: نظامی، الگوی پیروز عشق ناب را در لیلی و مجنون نشان داده و در خسرو شیرین به عشق زمینی پرداخته است. توانمندی نظامی در تبیین و داستان پردازی ویژه است، زیرا نشان دادن شخصیت قوی شیرین جز با عناصر داستانی ممکن نبوده است.

اسکندر نظامی، شخصیتی حکیم و پیامبرگونه است

استاد دانشگاه شیراز در ادامه به آنالیز کتاب اسکندرنامه پرداخت و گفت: داستان اسکندر، داستان بسیار عجیبی است. در ادبیات فارسی به هیچ شخصیت تاریخی اسطوره ای و مذهبی به میزان اسکندر پرداخته نشده است و این سوالی است که چرا ایرانیان تا این حد به اسکندر و شخصیت او توجه نشان داده ایم؟ بخش زیادی از این ماجرا، به علت وجود اسکندرنامه نظامی است که کتاب های دیگر به تبعیت از آن نوشته شده است.

حسامپور گفت: نظامی در اسکندرنامه در پی این بوده است که شخصیتی را به مخاطب عرضه کند که هم جنبه های فرهیختگی و پیامبرگونه دارد و هم خصلت های کشورگشایی. برای نظامی شخصیت واقعی اسکندر مهم نبوده، او در کوشش است که شخصیتی خلق کند که سه بعد قدرت، حکمت و پیامبری را دارد و احساس نموده این ابعاد با شخصیت اسکندر منطبق است؛ در حالی که اسکندر مقدونی در واقع اینگونه نبوده و حداقل، در شاهنامه فردوسی با تصویر دوگانه ای از اسکندر روبرو می شویم.

این نظامی پژوه گفت: نظامی بی توجه به همه حرف های ناخوشایند درباره اسکندر، کوشش نموده مرد آرمانی خود را در قالب شخصیت او در اسکندرنامه به تصویر بکشد. داستان پردازی نظامی در اسکندرنامه چندان دلچسب نیست. روایت های مختلف که حاوی حکمت است، پراکنده در داستان آورده و فراوانی اندرزها، قدرت داستان پردازی را مخدوش نموده است. در این کتاب به تصویر کشیدن اسطوره اهمیت دارد تا روایت داستان؛ بنابراین نظامی بیشتر به سمت معنا رفته به جای اینکه به فرم بپردازد و به همین علت، داستان پردازی قوی که در دیگر آثار نظامی دیده می گردد در این اثر کمرنگ شده است.

غلامرضا کافی، دیگر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز و دبیرمحفل ادبی قند پارسی نیز در این نشست بیان کرد: از کتابخانه های عمومی کشور که یادبود استاد بزرگ زبان و ادبیات فارسی، حکیم نظامی را نگه می دارند، قدردانی می کنم. برگزاری نشست تخصصی پنج گنج نظامی سبب شده که در سالروز بزرگداشت این شاعر پارسی گوی در سایه پُرمهر ادبیات او بنشینیم.

به گزارش ایبنا؛ در ادامه این نشست، خوانش اشعار نظامی و خطاطی از بهترین ابیات این پارسای پارسی گو انجام شد.